با کناره‌گیری جف بزوس، آینده برای آمازون و مدیر عامل جدیدش چه خواهد بود؟

جف بزوس، موسس و مدیرعامل شرکت آمازون امروز تخت پادشاهی کمپانی غول خرده‌فروشی خود را به فرد دیگری تحویل داد و به این ترتیب شاهد پایان یافتن عصر قبلی آمازون و آغاز دورانی تازه هستیم. اندی جسی که تاکنون مدیریت واحد سرویس‌های وب آمازون (AWS) را برعهده داشته، قرار است از امروز به مدیر عامل کمپانی تبدیل شود، آن هم در سالگرد ۲۷ سالگی شرکتی که برای نخستین بار در روز پنجم ژوئیه ۱۹۹۴ آغاز به کار کرد.

بزوس کمپانی غول بازرگانی الکترونیکی خود را برای بیش از سه دهه اداره کرد و کتاب‌فروشی کوچک او حالا به یکی از اصلی‌ترین بازیگران در حوزه خرده‌فروشی آنلاین، هاستینگ ابری، تولید مدیا و هوش مصنوعی تبدیل شده است. ثروتمندترین مرد جهان که بنابر فهرست فوربز ثروتی معادل ۲۰۰ میلیارد دلار در اختیار دارد، در سمت تازه‌اش به عنوان رئیس هیئت مدیره آمازون، بخش اعظمی از زمان خود را صرف اکتشافات فضایی و پروژه‌های اقلیمی خواهد کرد.

اما بزوس قرار نیست وارد دوران بازنشستگی شود. او کارهای زیادی برای انجام دادن دارد. به عنوان مثال جف و برادرش مارک، در روز ۲۰ ژوئیه در نخستین پرواز انسانی شرکت Blue Origin مشارکت خواهند کرد، شرکتی که اساسا کمپانی خواهر آمازون به حساب آمده و در حوزه هوا و فضا فعالیت دارد.

اگرچه تحسین‌کنندگان آمازون همواره جف بزوس را قهرمانی به حساب آورده‌اند که ماموریتش رساندن هر محصولی که در جهان یافت می‌شود به شکلی مقرون به صرفه به دست مشتریان است، اما منتقدانش می‌گویند که بزوس نقشی اساسی در شکل دادن به شرایط کاری ضعیف درون شرکت و در پیش گرفتن رویکردهای انحصارگرایانه در بازار داشته است.

آمازون ضمنا با فشاری مضاعف از سوی قانون‌گذاران ضدانحصار روبه‌رو شده که تسلط آمازون بر بازار و ضررهای آن برای مصرف‌کنندگان را بررسی می‌کنند. از سوی دیگر اما این بررسی‌ها هنوز به نتیجه نرسیده‌اند و شاید اصلا آمازون در نبردی منصفانه اما بی‌رحمانه، در حال به دست آوردن سهم هرچه بیشتر از بازار بوده باشد.

اما اکنون که مدیرعاملی جدید سکان هدایت آمازون را به دست می‌گیرد، از بزوس چگونه یاد خواهد شد؟ و ارزش بازار ۱.۷۵ تریلیون دلاری این شرکت بعد از خروج بزوس و همینطور تلاش گسترده برای شکستن کمر شرکت‌های بزرگ تکنولوژی چه تغییراتی به خود خواهد دید؟

اثر دگرگون‌کننده

بزوس آمازون را از یک کتاب‌فروشی آنلاین نوپا،‌ تبدیل به یک انستیتوی اینترنتی غول‌آسا کرد که اگر بنا را درآمد خالص بگذاریم، هم بزرگ‌ترین شرکت بازرگانی الکترونیک جهان است و هم بزرگ‌ترین شرکت اینترنتی جهان. گذشته از فعالیت‌های خرده‌فروشی‌اش، آمازون ضمنا تامین‌کننده شماره یک سرویس‌های ابری هم هست و «الکسا» بهترین دستیار صوتی‌ است که می‌توانید در این کره خاکی بیابید.

«رابرت اتکینسون»، مدیر بنیاد ابداعات و فناوری اطلاعات آمریکا می‌گوید: «در کتاب‌های تاریخ از او بدون تردید به عنوان یکی از برترین کارآفرینان تمام دوران یاد خواهد شد، درست در کنار هنری فورد، توماس ادیسون، بیل گیتس و استیو جابز. در سال ۱۹۹۴ شما می‌توانستید ببینید که قدرت پردازشی در هر بازه ۱۸ ماهه دو برابر می‌شود و آن‌ها می‌دانستند که یک روز بالاخره دیوایس‌های دستی مانند آیفون خواهیم داشت که شکلی بسیار سریع‌تر و ارزان‌تر به ارتباطات می‌بخشند. بزوس این ترندها را دید و اثری دگرگون‌کننده روی چگونگی خرید محصولات از سوی مشتریان گذاشت.»

اتکینسون می‌گوید ساخت آمازون پرایم، سرویسی اشتراکی که باعث می‌شود تحویل محصولات به شکلی سریع‌تر انجام شود و از طرف دیگر به انبوهی از محتوای پریمیوم و قابل استریم دسترسی داشته باشید، اکنون ۲۰۰ میلیون مشترک دارد و این حرکتی کلیدی از سوی بزوس بود که او را به طلایه‌دار صنعت خود تبدیل کرد؛ حتی با اینکه شکست‌های بزرگی مانند Fire Phone در سابقه کاری او به چشم می‌خورد.

اتکینسون ضمنا به فعالیت‌های آمازون در حوزه اتوماسیون، یادگیری ماشینی و فناوری‌های رباتیک اشاره کرده و می‌گوید که این تلاش‌ها در نهایت به نفع کارگران تمام شدند. آمازون تنها در سال ۲۰۲۰ میلادی به استخدام ۵۰۰ هزار نفر پرداخت و اکنون ۱.۳ میلیون کارمند در اقصی نقاط جهان دارد.

اگرچه عاشقان تکنولوژی باور دارند که این پیشرفت‌ها باعث می‌شود زندگی برای کارگران آسان‌تر شود و جامعه ایالات متحده شکلی غنی‌تر به خود بگیرد، منفی‌نگران تردیدهای خود را دارند.

جهان‌بینی تیره و تار

کار در مراکز اجرایی آمازون شدیدا پرفشار است و این کمپانی به خاطر اینکه رفتاری بهتر با کارگران خود نداشته، مورد فشار سیاسی قرار گرفته. اکتیویست‌ها بعد از یک تلاش نافرجام برای اتحادیه‌سازی در آلاباما امیدوار بودند که با تغییر قوانین سهام‌داری آمازون طی ماه مه، کارگران ساعتی شرکت هم قادر به سهام‌داری در شرکت باشند.

«لبارون سیمز»، مدیر قانون‌گذاری‌ها و پژوهش‌ها در موسسه مشاوره Demos می‌گوید که آمازون از نظر رفتار با نیروهای کاری‌اش شباهت زیادی به خرده‌فروشی والمارت دارد. او می‌گوید: «ورژن آمازون به اندازه والمارت شرورانه یا انگلی نیست، اما ابعاد بسیار بسیار بزرگ‌تری دارد». او ادامه می‌دهد که در هر دو کمپانی، «کف قیمت‌گذاری منجر به کف درآمد برای کارگران شده است».

این کمپانی اخیرا جنجالی بزرگ را پشت سر گذاشت و به تکذیب این پرداخت که رانندگانش مجبور به ادرار درون بطری‌های آب هستند. پیمانکاران خرده‌فروشی آمازون هم می‌گویند که به ناگاه و از سوی الگوریتم‌های خودمختار از فعالیت در این وب‌سایت منع می‌شوند، آن هم در حالی که ظاهرا هیچ کار اشتباهی نکرده‌اند. سیمز می‌گوید: «سوءاستفاده فیزیکی و تعدیل مداوم نیرو در تمام لایه‌های مدل تجاری آمازون به چشم می‌خورد» و کارمندان «صرفا می‌توانند روی میزان بخشندگی ارباب خود حساب باز کنند».

او در عین حال می‌گوید: «اما این زیرساخت ضروری اینترنتی در آمازون، گواه چشم‌اندازی است که بزوس دنبال می‌کرد. چه این چشم‌انداز را منطقی یا خیر و چه ترسناک یا خیر به حساب آورید». دیگر منتقدان می‌گویند که عدم پرداخت هزینه سختی کار در میانه پاندمی کووید-۱۹، برهه‌ای که رشد انفجاری این شرکت را رقم زد، حرکتی اشتباه بود. از سوی دیگر سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های تحقیق و توسعه مختلف باعث شد این کمپانی در سال ۲۰۲۰ از تخفیف مالیاتی ۲.۳ میلیارد دلاری بهره‌مند شود.

آنچه ما را خاص می‌کند

بعد از خرید مجموعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای Whole Foods در سال ۲۰۱۷، مسیرهایی تازه برای کسب‌وکار آمازون ترسیم شد که می‌توانند جواب دهند. البته اگر قمارهایی نظیر Amazone Care (یک سرویس سلامت تلفنی که تابستان امسال راه می‌افتد) و پروژه کویپر (یک سرویس اینترنت پهن‌باند ماهواره‌ای) در نهایت تصمیمات تجاری خوبی از آب درآیند.

با نگاهی به آینده متوجه می‌شویم که آمازون می‌خواهد در صنایع چالش‌برانگیز سلامت و تلکام اختلال ایجاد کند. طبق معمول، هدف ارائه قیمت‌های مقرون به صرفه در ازای بهترین تکنولوژی‌های موجود است.

بزوس در ماه فوریه ایمیلی به کارمندان فرستاد که نشان می‌دهد می‌خواهد بخش اعظمی از زمان خود را از این پس صرف پروژه‌هایی کند که ارتباطی به آمازون ندارند. اما به عنوان رئیس هیئت مدیره آمازون، او همچنان در پروژه‌های استراتژیک و کلیدی مانند امنیت کار دخیل خواهد بود، مانند تلاش در راستای کاهش نرخ بیماری‌های عضلانی-اسکتلی که سهمی ۴۰ درصدی از آسیب‌های وارده به کارمندان آمازون در محیط کار دارند.

و با روزنامه واشنگتن پست که اکنون دوران چالش ترامپ را پشت سر گذاشته و رشد سه برابری شمار مشترکین را تجربه می‌کند، جف بزوس ۵۷ ساله کارهای زیادی برای مشغول نگه داشتن خود در بیرون از حباب آمازون دارد.

مدیرعامل پیشینی که اکنون از سمت خود کناره گرفته، قرار است بخش قابل توجهی از توجه خود را صرف Bezos Earth Fund کند، تلاشی خصوصی و بشردوستانه برای رسیدگی به مشکل حیاتی گرمایش زمین. بزوس طی دهه آتی، سالانه ۱ میلیارد دلار صرف این پروژه خواهد کرد. اما حامیان محیط زیست در خود آمازون این بحث را پیش می‌کشند که از طریق هیئت مدیره می‌توان دست به کارهایی بزرگ‌تر و موثرتری زد.

یکی از کارمندان آمازون به عنوان مثال می‌گوید که: «اهداف اقلیمی آمازون هنوز به ابعادی که نیاز داریم نرسیده است». او پیشنهاد می‌کند که آمازون هدف خود را روی تولید کربن صفر تا پایان سال ۲۰۳۰ میلادی بگذارد.

اما بزوس هر روز بیشتر از دیروز به فضای خارج از زمین علاقه‌مند می‌شود و شرکت بلو اوریجین هم به زنجیره‌ای از موفقیت‌های مهندسی دست پیدا کرده است. البته هنوز نمی‌دانیم که شرکت زیر نظر بزوس قرار است پروژه‌ای برای توریسم فضایی ثروتمندان باشد یا تلاشی برای ارسال ماهواره‌های آمازون به مدار کره خاکی.

در هر صورت اما آمازون در نامه ماه مارس ۲۰۲۱ خود به سهام‌داران،‌ انتظار از مدیرعامل بعدی را بسیار بالا برده. او می‌گوید: «تضمین می‌کنم که اندی به جهان هستی اجازه نخواهد داد که ما معمولی شویم. او انرژی لازم را به کار خواهد گرفت تا آنچه ما را خاص می‌کند را زنده نگه دارد. این کاری آسان نیست، اما ضروری است».

اتکینسون می‌گوید: «آنچه به افرادی مانند بزوس انگیزه می‌دهد، مدیریت کمپانی‌ها نیست بلکه ساخت کمپانی‌هاست. سازندگان علاقه‌ای به مدیریت ندارند. آن‌ها عاشق ساختن هستند».

آیا اندی جسی می‌تواند جای خالی بزوس را پر کند؟

در روز دوم فوریه امسال، آمازون که سومین کمپانی سهام عام ثروتمند آمریکا به حساب می‌آید، خبر از دستیابی به بهترین سه‌ماهه مالی تاریخ خود داد. به لطف پاندمی کووید-۱۹ که مردم را به قرنطینه سراسری و خانه‌نشینی مجبور کرده بود، آمازون به فروشی در این سه‌ماهه دست یافت که ۴۴ درصد بیشتر از همین بازه در سال پیش بود. برای نخستین بار، فروش از ۱۰۰ میلیارد دلار فراتر رفت. در همان روز بود که خبر کناره‌گیری جف بزوس از سمت مدیر عامل آمازون نیز اعلام شد.

اما همانطور که پیشتر گفتیم، جف بزوس به صورت کامل از آمازون خارج نمی‌شود و قرار است مسئولیت ریاست هیئت مدیره را برعهده بگیرد. به گفته خودش این سمت به او اجازه خواهد داد که «درگیر پروژه‌های مهم آمازون» باشد اما در عین حال روی سایر علایق خود تمرکز کند. جایگزین او اندی جسی خواهد بود که کارمندی کهنه‌کار در آمازون به حساب آمده و دپارتمان سرویس‌های وب آمازون را ساخته و مدیریت کرده: دپارتمانی که سود بسیار فراوانی نیز روانه جیب کمپانی کرده.

در سال ۲۰۱۹، آمازون بالغ بر ۳.۵ میلیارد محموله تحویل مشتریان داد. یعنی یک محموله به ازای نیمی از جمعیت کره زمین. و این تازه پیش از آغاز پاندمی بود که فروش آنلاین آمازون را در حالت توربوشارژ قرار داد. پافشاری سختگیرانه او بر اینکه کارمندان آمازون باید هر روز طوری کار کنند که انگار «روز نخست» است، به این شرکت کمک کرد که به صنایع متنوع ورود کند. از اسپیکرهای هوشمند و استریم ویدیو گرفته تا تبلیغات و پردازش ابری. از زمانی که آمازون به بازار ورود کرد تا به امروز، رشد ۳۰۰۰ برابری ارزش را تجربه کرده است.

به عبارت دیگر، آقای جسی قرار است کنترل شرکتی را به دست بگیرد که در شرایطی رشک‌انگیز به سر می‌برد. آمازون البته عاری از مشکل نیست و در برخی بازارهای خارجی تقلا می‌کند. اما همچنان شرکت‌های معدودی داریم که حقیقتا قادر به پشت سر گذاشتن چنین چالش‌هایی باشند.

موسسین کمپانی‌ها معمولا به سختی قادر به دل کندن از کار خود هستند. بنابراین سوال اصلی این خواهد بود که بزوس دقیقا چقدر بر کمپانی کنترل خواهد داشت. «نیک مک‌کوایر»، تحلیلگر موسسه CCS Insight عقیده دارد که: «به نظرم به شکلی اجتناب‌ناپذیر، حداقل طی چند سال نخست شاهد رانندگی بزوس از روی صندلی عقب خواهیم بود». اما بزوس احتمالا نیازی به مداخله روزمره در کارها نداشته باشد تا آمازون همچنان همان تصویری که او ترسیم کرده بود را به نمایش درآورد. «آرون لیوی»، مدیر شرکت پردازش ابری Box می‌گوید «آمازون یکی از مدون‌ترین فرهنگ‌های کاری را در میان تمام کمپانی‌های بزرگ تکنولوژی دارد. این فرهنگ قرار است حیاتی طولانی‌تر از موسس‌اش داشته باشد».

هرطور که به موضوع نگاه کنیم، آقای جسی بیشتر از اینکه مدیر عاملی انقلابی باشد، مدیر عاملی است که برای تداوم کارها انتخاب شده. «برایان اولساوسکی»، مدیر ارشد امور مالی آمازون به تحلیلگران اطمینان خاطر داده که «جسی تقریبا هم‌اندازه با جف در شرکت بوده است». آقای جسی در همان سالی به آمازون پیوست که شرکت سهامی عام شد و از آن زمان به بعد، ارتباطی نزدیک با بزوس داشته است. اطرافیان او را شخصیتی توصیف می‌کنند که اهمیت فراوانی به جزئیات داده و عاشق تکنولوژی است، درست مانند بزوس در نخستین دهه‌هایی که مدیریت شرکت را برعهده داشت.

اما این بدان معنا نیست که هیچ‌چیز تغییر نخواهد کرد. اگرچه تحلیلگران انتظار دارند که خرده‌فروشی همچنان حدود دو سوم از درآمد آمازون را طی سال‌های آتی به خود اختصاص دهد، اما تبلیغات دیجیتال احتمالا از سال ۲۰۲۴ به بعد تبدیل به اصلی‌ترین منبع سوددهی شود. بعد از تبلیغات، بیشترین درآمد از پردازش ابری حاصل می‌شود و خرده‌فروشی احتمالا به قعر جدول درآمدی آمازون سقوط کند.

مصرف‌کنندگان آمریکایی این بحث را پیش می‌کشند که آمازون دارد تبدیل به بازار بنجل‌فروشان می‌شود و هر روز شاهد محصولاتی بی‌کیفیت‌تر هستیم که با نقدهای دروغین، مشتریان را گول می‌زنند. البته همانطور که نتایج نشان می‌دهند، این موضوع باعث نشده که از خرید از آمازون دست بکشند. اما این رویه می‌تواند دردسرساز شود. در آن سوی آب‌ها که فروش به سرعت افزایش می‌یابد نیز، مدیر عامل جدید باید تصمیم بگیرد که آیا همچنان به گسترش فعالیت‌ها در مناطقی مانند آمریکای جنوبی و هند -نقاطی که آمازون با رقابت شدید محلی روبه‌رو است- ادامه خواهد یا دید.

حداقل یکی از سرمایه‌گذاران نگران است که پس‌زمینه آقای جسی در حوزه پردازش ابری باعث شود که قادر به هدایت بازوی خرده‌فروشی آمازون نباشد. در همین حین، آن‌هایی که تمایل دارند واحد سرویس‌های وب آمازون به شرکتی مجزا تبدیل شود این سوال برایشان طرح شده که آیا خالق سرویس‌های وب آمازون اشتیاق بیشتری برای این کار نسبت به بزوس خواهد داشت یا خیر.

کار همین‌جا به پایان نمی‌رسد و آقای جسی چالش‌های دیگری نیز در دامان خود دارد. خواسته‌های کارگران آمازون برای بهبود شرایط انبارها و همینطور کاهش نظارت سختگیرانه چند وقتی است که توجه‌ها را به خود جلب کرده. آمازون سرمایه کلانی را صرف بهبود شرایط کاری کرده و در آمریکا حداقل ۱۵ دلار به ازای هر ساعت کار به کارگران می‌پردازد. اما هجمه انتقادات ادامه دارد، خصوصا با درنظرگیری اینکه آمازون اجازه شکل‌گیری اتحادیه میان کارگران لجستیک خود را نداد. بسیاری از برنامه‌نویسان سرویس‌های وب آمازون که حقوقی خوب دریافت می‌کنند با همکاران خود در انبارها ابراز هم‌دردی کرده‌اند. در ماه مه «تیم بری»، یکی از مدیران ارشد سرویس‌های وب آمازون به نشانه ابراز انزجار از وضعیت کارگرانی که امنیت چندانی در دوران پاندمی نداشتند از این شرکت خارج شد.

در میانه انتقادات به وعده‌های آرمان‌شهری و خیالی کمپانی‌های بزرگ تکنولوژی، موفقیت آمازون باعث جلب توجه قانون‌گذاری حوزه ضدانحصار در آمریکا نیز شده است. آن‌ها نگرانند که آمازون در حال ربودن اطلاعات فروشندگان شخص ثالث در پلتفرم خود باشد و از آن‌ها برای توسعه محصولات خانگی استفاده کند. چنین رویکردی در نهایت باعث می‌شود فروشندگان شخص ثالث از کار بی‌کار شوند. در گزارش سال ۲۰۲۰ کنگره آمریکا این ادعا مطرح شده که آمازون از سود فراوان سرویس‌های وب خود به عنوان سوبسیدی برای عملیات‌های خرده‌فروشی نه‌چندان سودده‌اش استفاده می‌کند. اما در همین گزارش آمده که آمازون اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری راجع به چنین فعالیت‌هایی را در اختیار کنگره قرار نمی‌دهد. برخی سیاستمداران خواستار منع رقابت آمازون با فروشندگان شخص ثالث یا حتی جدا کردن فعالیت‌های آمازون و فروشندگان دیگر از یکدیگر شده‌اند. آمازون هم می‌گوید که هیچ کار اشتباهی نکرده است.

برخی گمان می‌برند که این چالش‌های سیاسی ارتباطی مستقیم با زمان‌بندی تصمیم بزوس برای کناره‌گیری از مدیر عاملی داشته‌اند. شاید بزوس می‌خواهد نشان دهد که مردی با دغدغه‌های بزرگ‌تر است. وقتی بیل گیتس از مدیر عاملی مایکروسافت طی سال ۲۰۰۰ کناره گرفت، با تمام وجود زمان و انرژی‌اش را وقف بنیاد گیتس کرد که بزرگ‌ترین سازمان خیریه خصوصی جهان به حساب آمده و روی هر چیزی، از مقابله با مالاریا گرفته تا تحقیق روی ایدز سرمایه‌گذاری می‌کند.

بزوس که ثروت ۲۰۰ میلیارد دلاری‌اش حتی از ثروت آن موقع گیتس بیشتر است، احتمالا روی کاری مشابه متمرکز باشد. او حداقل چند دغدغه زیست‌محیطی دارد و پیشتر گفته بود که میزان مصرف منابع، بیشتر از آن چیزی است که با منابع محدود سیاره ما هم‌سو باشد.