طرح شتابگر ملی چندین هزار دانشمند ایرانی را مشغول به کار می‌کند!

رسانه روزکالا – رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی از اجرای دو فاز طرح شتابگر ملی و مکان‌یابی این طرح خبر داد و گفت: در اجرای این طرح که نیاز به اعتبارات ۳۰۰ میلیون دلاری دارد، دو کشور ایتالیا و اسپانیا نیز با محققان ایرانی همکاری دارند.

به گزارش روزکالا، به نقل از ایسنا؛ دکتر محمدجواد لاریجانی، رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در توضیح فازی اول و دوم این پروژه گفت:

طرح شتابگر ملی یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های علمی کشور است که فاز اول این طرح؛ طراحی کلی و مفهومی و زیرساختی آن انجام‌شده و فاز دوم آن‌که شامل تشکیل واحدهای تحقیق و توسعه در ۴ تا ۵ حوزه می‌شود، اجرایی شده است؛ چرا که تصمیم بر این است که همه قطعات این شتابگر از خارج تامین نشود و بخش زیادی از طراحی‌ها در داخل کشور انجام خواهد شد.

محل نصب طرح شتابگر ملی در قزوین بوده که قبلا کلنگ آن به دست روحانی رئیس‌جمهور به زمین خورده شده است.

لاریجانی در این مورد افزود:

در این منطقه بخشی از کارگاه‌ها و تاسیسات آن راه‌اندازی شده و فاز اخیر این طرح با همت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری آغاز شده است و امیدواریم که این طرح جهش بزرگی داشته باشد.

مشاورین بین‌المللی طرح شتابگر ملی

ازآنجایی‌که این طرح به تنهایی اجرایی نخواهد شد، ازاین‌رو مستلزم قراردادهای همکاری است که شامل مشاوران بین‌المللی می‌شود.

به گفته وی:

دو قرارداد همکاری مرتبط با پروژه شتابگر ملی منعقد شده است که یکی میان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با آزمایشگاه آلبا در اسپانیا و قرارداد دوم میان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با سنکروترون (شتاب‌دهنده ذرات) الترا از ایتالیا منعقد شده و این قراردادها فعال است و در این پژوهشگاه در حال پیگیری است.

لاریجانی: طرح شتابگر ملی یک پروژه عظیم است

رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی با تاکید بر اینکه طرح شتابگر ملی یک پروژه عظیم است، اظهار کرد: در زمانی که این طرح به بهره‌برداری برسد، چندین هزار دانشمند می‌توانند در آن مشغول به فعالیت شوند. علاوه بر آن این طرح ویژگی مهم دیگری دارد و آن کاربردهای متعدد آن است، به گونه‌ای که از مزایای آن می‌توان در علومی چون پزشکی، پرتودرمانی، علم فیزیک و الکترونیک استفاده کرد.

وی اضافه کرد:

در کنار این پروژه، طرح دیگری به نام «شتابگر خطی» به‌عنوان یکی از واحدهای مورد استفاده در شتابگر اجرایی شده است. کار شتابگر خطی در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی به پایان رسیده است و اولین قرارداد استفاده از این دستگاه را با دانشگاه تربیت مدرس منعقد کردیم.

کشور به ۷۰ نمونه دستگاه شتابگر خطی نیاز دارد

لاریجانی با تاکید بر اینکه کشور به ۷۰ نمونه دستگاه شتابگر خطی نیاز دارد، ادامه داد: بیمارستان‌های کشور دستگاه‌های موردنیاز خود را از خارج وارد می‌کنند و نمونه این دستگاه در این پژوهشگاه ساخته‌شده است و امیدواریم در مراحل بعد این دستگاه را تجاری‌سازی کنیم.

رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی با اشاره به زمان بهره‌برداری از دستگاه شتابگر ملی، توضیح داد: درصورتی‌که در پروژه از بین ۳۰ باریکه تنها ۲ باریکه عملیاتی شود، برای بهره‌برداری به ۱۰ سال زمان نیاز دارد.

وی در خصوص اعتبارات مورد نیاز این دستگاه با تاکید بر اینکه میزان اعتبارات این دستگاه در فازهای مختلف، متفاوت است، افزود: برای اجرای طرح شتابگر ملی به اعتباراتی در حدود ۳۰۰ میلیون دلار نیاز است.

دستگاه شتابگر چیست و چه کاربردی دارد؟

سنکروترون یا شتابگر که اولین بار توسط لوییس آلوارز ابداع شد، نوعی از شتاب‌دهنده ذرات به شکل یک حلقه دایره‌ای است که با کمک میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی، تابش الکترومغناطیسی تولید می‌کند، ذراتی که با سرعتی نزدیک به سرعت نور در یک محیط الکترومغناطیسی حرکت می‌کنند، در جهت حرکتشان، نوری منتشر می‌کنند که تابش سنکروترون یا نور سنکروترون نامیده می‌شود.

تابش سنکروترون یک امکان توانمند برای مطالعه ساختمان مولکولی و تغییرات شکل و ترکیبات سلولی در هنگام واکنش‌های شیمیایی است که در زمینه‌های مختلف تحقیقاتی و کاربردی در فیزیک، پزشکی، صنعت، زیست‌شناسی، باستان‌شناسی و … کاربرد دارد.

هدف از تصویب طرح چشمه نور ایران یا «شتابگر ملی ایران» چه بود؟

طرح چشمه نور ایران یا «شتابگر ملی ایران» نیز بزرگ‌ترین تسهیلات آزمایشگاهی در مقیاس بزرگ برای پژوهش‌های بین‌رشته‌ای در کشور است که با هدف تولید تابش سنکروترونی با درخشندگی بسیار زیاد و به‌منظور انجام آزمایش‌های گوناگون در زمینه‌های فیزیک، شیمی، پزشکی، علم مواد، محیط‌زیست، نانو فناوری، داروسازی و … به تصویب رسیده است.

بر اساس طراحی‌های انجام‌شده، چشمه نور ایران شامل یک حلقه انبارش الکترونی با محیط ۵۲۸ متر است که الکترون‌ها با انرژی ۳ گیگا الکترون ولت، جریان ۴۰۰ میلی‌آمپر و گسیلندگی ۴۷۷/۰ نانومتر رادیان در آن انبار می‌شود. نور تولید شده در خطوط باریکه در طیف وسیعی از انرژی از مادون‌قرمز تا اشعه ایکس سخت با درخشندگی بسیار زیاد، قطبیدگی دلخواه، انرژی قابل تنظیم ابزار مناسبی برای آزمایش‌های مختلف در زمینه‌های گوناگون علمی است که می‌تواند اطلاعات بسیار دقیقی از جزئیات ساختار ماده را در مقیاس اتمی و مولکولی به دست دهد.

هدف اصلی این طرح ملی، ایجاد اولین آزمایشگاه مقیاس بزرگ برای انجام تحقیقات نانو فناوری و مطالعات بین‌رشته‌ای در ایران و رفع نیازهای فنی و تخصصی دانشمندان و محققان کشور و همچنین اثبات قدرت علمی ایران با ساخت شتابگر سنکروترون به‌عنوان اولین و برترین کشور در زمینه علوم، پژوهش و فناوری در خاورمیانه و کسب جایگاه شایسته در جهان تعریف‌شده است.

اهداف علمی و فناوری این طرح شامل موارد زیر می‌شود:

• استفاده از شتابگر به‌عنوان موتور اکتشافات جهت جذب دانشجویان و محققان کارآمد کشور و تأمین محیط و تسهیلات آزمایشگاهی مناسب برای آن‌ها و در نهایت جلوگیری از فرار مغزها از کشور
• ارائه و صدور خدمات پژوهشی و تجربی به سایر کشورهای منطقه و محققان و دانشمندان آن‌ها
• دستیابی به فناوری طراحی و ساخت شتابگر سنکروترون نسل سوم و ایجاد توانایی در توسعه آن تا رسیدن به مرزهای دانش و فناوری در این رشته از علوم از طریق استفاده حداکثری از نیروهای متخصص داخلی
• دستیابی به دانش طراحی و ساخت تجهیزات و قطعات شتابگر شامل دینامیک باریکه، الکترومغناطیس‌ها، اندازه‌گیری و آزمایش‌های مغناطیس، سیستم‌های فرکانس رادیویی، سیستم‌های خلاء و منابع تغذیه
• احداث آزمایشگاه‌های تخصصی به‌منظور فراگیری و توسعه فناوری‌های مرتبط با طراحی شتابگر و اجزای آن
• کمک به توسعه فناوری‌های دانش‌بنیان و ایجاد زیرساخت‌های لازم به‌منظور بهره‌مندی از نتایج آن‌ها

در صورت نهایی شدن این طرح از آن در جهت:

• طراحی و توسعه مواد و ترکیبات جدید با ساختارهای استراتژیک
• طراحی و ساخت داروهای جدید و انجام تحقیقات و آزمایش‌های پزشکی
• ساخت بافت‌های مصنوعی و پیوند اندام
• نوآوری در صنایع تولید انواع مواد (پلاستیک، لاستیک، فیبر، ابریشم و غیره)
• آزمایش و تحقیق در خوردگی فلزات، آلیاژها و انواع مواد غذایی و بهداشتی بهره‌برداری خواهد شد.

طرح شتابگر ملی تا کجا پیش رفته است؟

طراحی و ساخت بخشی از قطعات شتابگر نظیر تقویت‌کننده بسامد رادیویی حالت‌جامد، تفنگ الکترونی گرمایونی، مغناطیس‌های دوقطبی و چهار قطبی، دستگاه‌های اندازه‌گیری میدان مغناطیسی و منابع تغذیه با پایداری بسیار زیاد در آزمایشگاه تحقیق و توسعه طرح شتابگر ملی ایران انجام‌شده است.

بر اساس مطالعات مکان‌یابی، طرح شتابگر ملی در شمال دانشگاه بین‌الملل امام خمینی (ره) قزوین و در مساحت ۵۰ هکتار تاسیس می‌شود که در حال حاضر بخشی از تاسیسات این پروژه در این محل احداث‌شده است.

گزارشی از وضعیت کنونی طرح شتابگر ملی

هم‌اکنون فیزیکدانان و مهندسان با تخصص‌های مختلف به‌طور مستقیم در گروه‌های تخصصی طرح مشغول به کار هستند. همچنین حدود ۲۰۰ دانشمند، محقق و استاد از دانشگاه‌ها و مراکز مختلف علمی کشور و جهان و شرکت‌های صنعتی متعدد به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در این طرح مشارکت و همکاری می‌کنند.

گروه‌های فنی پس از آموزش‌های داخلی و خارجی لازم (بیش از ۹۵۰۰ نفر ساعت آموزش)، طراحی‌های اولیه‌ سنکروترون و بخش‌های مختلف آن و همچنین ساخت نمونه‌های آزمایشی را به پایان رسانده‌اند. با توجه به برنامه زمان‌بندی و ساختار فعالیت‌های طرح، طراحی مفهومی با نظارت مشاوران فنی‌ داخلی و بین‌المللی طرح، تکمیل‌شده است که گزارش آن در اختیار اعضای شورای راهبری طرح جهت بررسی و تایید قرار گرفته است.

همچنین نمونه‌هایی (proyotype) از قطعات و تجهیزات شتابگر شامل الکترومغناطیس‌های (Magnets) دوقطبی و چهار قطبی، تقویت‌کننده‌های بسامد رادیویی (RF)، منابع تغذیه (Power supply) و سایر قطعات و تجهیزات مورد نیاز، طراحی و ساخته‌شده و مورد آزمایش قرارگرفته‌اند.