راهنمای خرید کلاه ایمنی

اهمیت و لزوم استفاده از کلاه ایمنی

کلاه ایمنی یک ابزار حفاظتی برای کاهش آسیب به نواحی سر و گردن است و باید استانداردهایی داشته باشد. به همین خاطر در ماده 19 از قوانین جدید، استفاده از کلاه ایمنی استاندارد برای موتورسواران اجباری اعلام شده است. با وجود اینکه کلاه ایمنی وسیله‌ای برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی به سر و گردن است اما اگر استانداردهای لازم را نداشته باشد می‌تواند به وسیله‌ای خطرساز تبدیل شود. فاکتورهایی مانند وزن، کیفیت ساخت، رنگ و همچنین خواص آیرودینامیکی در کلاه ایمنی از جمله عوامل مهم هستند. مثلا وزن یک فاکتور مهم است زیرا وزن بیش از اندازه کلاه ایمنی موجب دردهای گردنی و شانه در فرد می‌شود. همچنین رنگ مناسب فاکتور خیلی مهمی است زیرا رنگ‌های براق و روشن کمک می‌کند که افراد سوار بر وسایل نقلیه دیگر حتی در نور کم بتوانند موتورسوار را تشخیص دهند و از حوادث احتمالی جلوگیری شود. ولی شاید ویژگی بسیار مهم یک کلاه ایمنی استحکام باشد. کلاهی که خیلی سفت و یا خیلی نرم و شل باشد چندان کارایی نخواهد داشت. یک کلاه ایمنی از دو بخش عمده تشکیل شده است: لایه بیرونی کلاه برای مقاومت در برابر ضربات وارده و همچنین خراش و ساییدگی، لایه درونی جهت جذب انرژی‌ای که وارد شده است.

به خاطر هزینه‌های بالا در تهیه کلاه استاندارد بسیاری از موتورسواران رغبتی به خرید کلاه‌های بهتر نشان نمی‌دهند. اما این کلاه‌ها با استحکام پایین خود در برابر ضربات وارده، توان کاهش ضربه به سر و جمجمه و صورت موتورسواران را ندارند. لایه داخلی کلاه‌ها باید از جنسی باشد که در فصول گرم هم قابل استفاده باشند، یک کلاه غیر استاندارد تنفس موتورسواران را سخت می‌کند و همین مسئله باعث کلافگی و خستگی بیش‌تر آن‌ها شده و بنابراین موتورسواران ترجیح می‌دهند علاقه‌ای به استفاده از کلاه ایمنی نداشته باشند.

تمام این عوامل در کنار هم اثر ضربات وارده به سر را کاهش می‌دهند و یا خود عامل ایجاد آسیب‌های به سر و گردن می‌شوند.

نحوه کارکرد کلاه ایمنی

کلاه‌های ایمنی برای کاهش ضربات به سر و گردن در حوادث طراحی و ساخته می‌شوند و این کار را به صورت زیر انجام می‌دهند:

می‌دانیم که در زمان بروز حادثه تغییرات شتاب در حرکت موجب جابجایی در جمجمه می‌شود و این جابجایی باعث تکان‌های شدید در مغز می‌شوند؛ کلاه ایمنی این تغییرات شتاب را کاهش می‌دهد و از این طریق این اثرات مخرب کنترل می‌شود. همانطور که اشاره کردیم کلاه ایمنی در داخل از لایه‌ای تشکیل شده که برخی از این ضربات را جذب می‌کند بنابراین سر موتورسوار به صورت آرام متوقف می‌شود و تغییرات شتاب خنثی می‌شود، یعنی اینکه مغز فرد با نیرویی از جانب جمجمه تکان نخواهد خورد.

کلاه ایمنی نیرویی که به سر وارد می‌شود را در میزان سطح بیش‌تر پخش کرده و از فشار مستقیم این نیروها به محل برخورد جلوگیری می‌کند.

کلاه ایمنی در واقع بین سر و مانع به صورت یک دیواره حضور دارد و از ضربه مستقیم از مانع خارجی جلوگیری می‌کند. این دیواره محافظ متشکل از بخش‌های مهم زیر است:

پوسته: شامل یک پوشش مستحکم در قسمت خارجی کلاه است. وظیفه این بخش پخش نیرو و ضربه در سطح بیش‌تر و در نتیجه کاهش شدت و اثر نیروی وارده به سر است. این پوسته از جنس سخت ساخته می‌شود به طوری که از ضربات ناشی از برخورد با اشیای کوچک و تیز در سرعت‌های بالا به قسمت سر جلوگیری می‌کند. علاوه بر این لایه داخلی کلاه نیز در برابر ساییدگی و ضربه‌های احتمالی محافظت خواهد کرد. بنابراین پوسته باید به صورت مستحکم و صاف طراحی شود.

لایه‌ای که به عنوان ضد ضربه عمل می‌کند از مواد نرم و با قابلیت فشردگی طراحی و ساخته می‌شود. این قسمت عموما از جنس پلی‌استر انبساط یافته (پلی‌استایروفوم) و یا از جنس یونولیت است. این لایه با جذب ضربات ناشی از توقف در حرکت کلاه از بروز آسیب جلوگیری می‌کند و همچنین از ادامه حرکات سر هنگام توقف جلوگیری خواهد کرد. کارشناسان این حوزه قدرت جذب یونولیت را دلیل انتخاب در طراحی کلاه ایمنی عنوان می‌کنند و به خاطر وجود منافذ فراوان در یونولیت، آن را ماد‌ه‌ای مناسب برای محافظت سر و همچنین تهویه هوای داخل کلاه می‌دانند. این جنس یونولیتی با روکش پارچه‌ای و با خواص ضد حساسیت آن در سر و پوست، زیبایی بخش داخلی کلاه را دو چندان می‌کند.

لایه پوششی: این بخش یک لایه نرم از جنس اسفنجی، پارچه‌های مخملی و نرم و یا از جنس پنبه فشرده است و راحتی سر موتورسوار را به ارمغان می‌آورد.

بخش نگهدارنده با چانه‌بند مخصوص: این بخش قسمتی است که کلاه را روی سر موتورسوار نگه می‌دارد و دارای بندی است که سبب اتصال دو طرف پوسته می‌شود و به وسیله این بند زیر چانه موتورسوار قرار می‌گیرد. این بخش برای نگهداری کلاه ایمنی در زمان بروز حادثه بر روی سر است و بنابراین باید به شیوه صحیح بسته شود.

بخش دیگر کلاه ایمنی طلق جلوی آن است. این بخش نیز از موادی با شفافیت و قابلیت دید بالا ساخته شده و استانداردی که توسط کارشناسان این حوزه برای انتخاب مواد پلاستیکی آن در نظر گرفته شده 85 درصد است. طلق کلاه ایمنی مانند شیشه جلوی اتومبیل باید از جنس مقاوم به خراش و ضربه در حد مناسب و قابل و قبول باشد.

نحوه طراحی و اعمال استاندارد کلاه ایمنی:

یک کلاه ایمنی به دلیل قرار گرفتن روی عضو مهم سر در بدن باید از کیفیت ساخت مناسبی برخوردار باشد. بهترین وضعیت برای کلاه‌های ایمنی آن است که توسط استانداردهای مختلف در بخش ایمنی تأیید شده باشند. این تأییدیه گواهی امنیت و حفاظت کلاه ایمنی در زمان بروز حوادث و جلوگیری از آسیب‌های احتمالی به سر و گردن است. علاوه بر این استاندارد باید به گونه‌ای باشد که برای کاربر تضمین کیفیت مناسب را ارائه کند. اما باید توجه داشت این استانداردها باید به صورت منعطف باشند و بتوانند برای هر تولیدکننده کلاه ایمنی و هر کاربر در هر کشوری و محیطی قابل تطبیق باشند و تولیدکنندگان بتوانند این استانداردهای ایمنی را در محصولات تولیدی خود اعمال کنند. حال به این پرسش می‌رسیم که آیا در کشور ما همچنین استانداردی به صورت ملی و یکپارچه برقرار است یا نیست؟ پاسخ منفی است و ما در این زمینه استانداردی نداریم و باید به ناچار از استاندارد بین‌المللی پیروی کنیم. در این مورد استانداردهایی شامل UNECE 22 و استانداردهای کشورهای صنعتی وجود دارند. استانداردی که اقتباس خواهد شد باید با شرایط ترافیک کشور هماهنگ باشد، مثلاً جریان ترافیک، آیا مسیر حرکت موتورسواران با وسایل نقلیه دیگر مشترک است یا به صورت جداگانه است و همچنین تعداد وسایل نقلیه غیر موتوری و به صورت کلی خصوصیات فنی امر باید از متخصصان این حوزه کمک گرفت.

نکات کلیدی در خرید کلاه ایمنی

متن استاندارد کلاه‌های ایمنی شامل موارد فنی است و تنظیم آن‌ها توسط متخصصان این حوزه صورت می‌گیرد. در زمان تنظیم این استانداردها باید فرهنگ‌های قومی، محلی، شرایط اقلیمی و ترافیک کشور لحاظ گردد زیرا این عوامل موجب رضایت یا عدم رضایت موتورسوار خواهند شد. در کشورهای در حال توسعه عموما ترافیک مختلط وجود دارد و موتورسواران باید در کنار عابران، وسایل نقلیه سبک و سنگین در یک مسیر حرکت کنند. سیستم‌های حمل و نقل برای موتورسواران خطرساز هستند و باید در زمان طراحی استاندارد به آن‌ها توجه کرد. همچنین رایزنی با تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان این بخش جهت اطمینان در میزان سخت‌گیری استاندارد امری ضروری است تا از محدودیت احتمالی ناشی از استاندارد در تولید و عرضه کلاه‌های ایمنی جلوگیری گردد. دیدگاه این افراد باید در متن استاندارد لحاظ شود تا این اطمینان را به وجود آورد که محصولات با محافظت مناسب و متنوع تولید شوند. البته استاندارد باید با در نظر داشتن تمایلات مانع از استقبال محصولات نشود. مثلا اگر جواز تولید کلاه ایمنی تنها با پوشش کامل داده شود در کشورهای استوایی و نیمه استوایی این محصولات خریدار زیادی نخواهند داشت.

در فروشگاه‌های برخی کشورها، کلاه ایمنی قلابی دیده می‌شود که علاوه بر افزایش میزان خطر صدمات به موتورسواران، موجب ضرر و زیان مالی به بخش تولیدکنندگان کلاه‌های ایمنی قانونی می‌شود. ولی به هر صورت با وجود استاندارد کلاه ایمنی، تولیدکنندگان باید جهت افزایش کیفیت کلاه‌های خود از این استانداردها پیروی کنند. کنترل شدید بر کیفیت ساخت کلاه ایمنی و لحاظ تشویق‌هایی برای تولیدکنندگان کلاه‌های ارزان و کیفیت بالا یک گام مثبت برای حمایت از تولیدکنندگان و موتورسوارن قانون‌مند است.

ویژگی‌های یک کلاه ایمنی

در استانداردهای ایمنی بین‌المللی یک کلاه ایمنی وسیله‌ای با پوسته خارجی مستحکم و همچنین آستری با قابلیت فشردگی تبیین شده است. قید روش تولید کلاه ایمنی در متن استاندارد اجباری نیست. یک استاندارد مناسب و خوب کلاه ایمنی می‌تواند کلاه ایمنی را بدین صورت تعریف کند: «وسیله‌ای حفاظتی برای حفاظت سر از ضربات ناشی از حوادث». یک استاندارد باید تا حد امکان جامع باشد، یعنی اینکه روش طراحی و همچنین روش تولید و یا جنس مواد کلاه ایمنی را محدود نکند.

موادی که در ساخت کلاه به کار می‌روند نباید در گذر زمان تغییرات شدیدی را به خود ببینند و باید با گذشت زمان منعطف باشند. همچنین جنس مواد نباید در اثر شرایط جوی مانند میزان باران، گرما و یا سرمای محیط استفاده پوسیده و تخریب شوند. این مواد به دلیل تماس مستقیم با بدن انسان باید به صورتی انتخاب شوند که تحت تأثیر تعریق و یا تماس با پوست قرار نگیرند. علاوه بر این این مواد باید از نوع غیر سمی باشند و باعث ایجاد حساسیت در افراد نشوند. همچنین کلاه ایمنی می‌تواند مجهز به محافظ برای گوش و یا گردن باشد. دیگر مشخصه یک کلاه در قسمت چانه‌بند است که ممکن است به صورت تفکیک‌پذیر باشد و محافظ تاشوی صورت و همچنین آفتابگیر از مشخصات کلاه ایمنی است.

یک کلاه ایمنی باید به شکلی طراحی و ساخته شود که قابلیت بینایی و شنوایی موتورسوار را محدود نکند. طراحی این کلاه‌ها باید به صورتی باشد که از افزایش دمای غیر عادی در بین پوست سر و کلاه جلوگیری شود. برای این کار می‌توان از سوراخ‌هایی در کلاه ایمنی به منظور تهیه هوای داخل کلاه استفاده کرد. کلاه باید دارای سیستمی باشد که بتواند بر روی سر موتورسوار بماند و در زیر فک موتورسوار قرار گیرد. تمامی اجزای سیستم نگهداری کلاه ایمنی باید بر روی کلاه ثابت و محکم باشند. بندی که در قسمت چانه‌بند قرار دارد باید به صورتی طراحی شود که قابلیت تنظیم داشته باشد.

اندازه‌های متداول کلاه ایمنی

کلاه ایمنی در سه سایز موجود است:

1. بزرگ با اندازه 580 تا 650 میلی‌متر (XL-XXL)

2. متوسط با اندازه 560 تا 580 میلی‌متر (M)

3. کوچک با اندازه 540 تا 560 میلی‌متر (S)

کلاه سه‌چهارم (Open Face Helmet) مخصوص رانندگی در سطح شهر (Cruiser & Street Helmet):

کلاه مناسب جهت رانندگی در سطح شهر و برای موتورسیکلت 50 تا 150 سی‌سی شهری با سرعت پایین حداکثر 65 کیلومتر ساعت طراحی و ساخته شده‌است. این کلاه به شکل توپی یا کروی و به صورتی طراحی شده که 60 درصد سر را تحت پوشش دارد. این کلاه دارای دو مدل عینک‌دار و بدون عینک است. از ویژگی‌های مهم و قابل توجه در این کلاه عدم وجود حفاظ جلو و وزن کم‌تر آن در مقایسه با دیگر کلاه‌های ایمنی موجود است. این کلاه‌ها قابل استفاده در تمامی فصول سال هستند. این به دلیل تهویه هوا در داخل کلاه و عدم تعریق در سر است اما در فصول سرد از برخورد سرما به صورت موتورسوار جلوگیری نمی‌کنند. این کلاه‌ها از ضربات 200 کیلوگرمی نیز جلوگیری می‌کنند و با قیمتی در حدود 15 تا 35 دلار معادل 40 تا 140 هزار تومان در بازار موجود هستند. این قیمت بنا بر شرکت و کشور تولیدکننده و همچنین نوع دوخت داخلی کلاه و کیفیت عینک متغیر است.

کلاه‌هایی به شکل تمام‌رخ (Full Face Helmet):

این کلاه‌ها در دو نوع اتومبیل‌رانی و موتورسواری موجود هستند. کلاه‌های مخصوص موتورسواری مناسب برای سطح شهر و بیرون از شهر بوده و همچنین در پیست مسابقات کلاس سرعت (Race) استفاده می‌شوند. از کاربردهای این کلاه‌ها استفاده در پیست‌های اتومبیل‌رانی و در سبک‌های متنوع است. از ویژگی‌های بارز این کلاه‌های تخم‌مرغی‌شکل پوشش 80 درصدی سر است که حفاظی در بخش جلویی خود دارد. این کلاه‌ها می‌توانند ضربات تا 1000 کیلوگرم را تحمل کنند. از معایب این کلاه‌ها ایجاد تعریق زیاد در سر در آب‌وهوای گرم هستند، اما این مشکل در کلاه‌های گران‌قیمت به کمک تکنولوژی پیشرفته و تعبیه سیستم سرمایشی مناسب حل شده‌است. این کلاه‌های با محدوده قیمت تقریبا 120 تا 800 دلار معادل 180 هزار تا 2 میلیون تومان موجود هستند.

کلاه‌های تمام‌رخ برای موتورسواری به دو شکل فک‌ثابت (Full Face Helmet) و فک‌متحرک (Modular Helmet) وجود دارند که برای موتورهای 200 الی 2000 سی‌سی با سرعت بالای 100 کیلومتر ساعت طراحی و ساخته می‌شوند. عموما کلاه‌های فک‌متحرک برای موتورهای 200 سی‌سی به پایین با حداکثر سرعت 80 کیلومتر ساعت هستند. کلاه‌های فک‌متحرک می‌توانند ضربه تا حداکثر 350 کیلوگرم را تحمل کنند اما کلاه‌های فک‌ثابت برای سرعت‌های بالا طراحی شده‌اند. این کلاه‌ها دارای ورودی هوا از قسمت حفاظ جلو، پشت و در پیشانی هستند و می‌توانند ضربات تا 1000 کیلوگرم را تحمل کنند.

کلاه‌های تمام‌رخ با استانداردهای مناسب در ایران کم پیدا می‌شوند و اکثر آن‌ها تقلبی و ساخت چین هستند. ولی در همین کلاه‌های چینی شرکت‌هایی از قبیل جترو، اپتیک، راپیدو، FOX، مانستر، Index و KTM با حداقل استانداردهای لازم موجود هستند که می‌توانند ضربات تا 500 کیلوگرم در سرعت‌های تا 120 کیلومتر ساعت را پوشش دهند. این کلاه‌ها بسیار گران‌قیمت بوده بطوری که محدوده قیمتی تقریبا 120.000 تا 1.500.000 تومان دارند اما این هزینه برای محافظت از آسیب‌ها ناچیز محسوب می‌شود.

کلاه‌های تمام‌رخ مخصوص اتومبیل‌رانی در دو دسته با قابلیت مکالمه و بدون قابلیت مکالمه موجود هستند که این کلاه‌ها برای سرعت‌های رانندگی بالای 100 کیلومتر ساعت ساخته شده‌اند و می‌توانند ضربات با قدرت شدید را دفع کنند. این کلاه‌ها تمام ویژگی‌های کلاه‌های مخصوص موتورسواری را دارا هستند.

کلاه‌های آفرود (دو منظوره) (Dual Sport Helmet) (Dirt Bike & Motorcross Helmet):

این کلاه‌ها همان‌طور که از نام آن‌ها مشخص است مخصوص موتورسواری در مسیرهای ناهوار هستند و برای رده‌های کراس، تریال و تریل طراحی می‌شوند. این کلاه‌ها می‌توانند 80 درصد سر را پوشش دهند و از سر در برابر ضربات تا شدت 800 کیلوگرم جلوگیری کنند. ویژگی‌های کلاه‌های آفرود عبارتند از: حفاظ جلوی صورت کشیده، حفاظ چشمی شیشه‌ای و یا عینک، حفاظ سپری در قسمت فوقانی، فیلترهای گرد و خاک در ورودی دریچه هوا و سایه‌بان چشم در بخش فوقانی کلاه. این کلاه‌ها به صورت تخم‌مرغی‌شکل و بیضی‌شکل طراحی می‌شوند تا در صورت بروز تصادف و احتمال پرتاب راکب به جلو و برخورد با موانع سختی مانند سنگ از شدت ضربات کاسته شود. این کلاه‌ها نیز بسیار گران‌قیمت هستند و محدوده قیمتی آن‌ها از 65 تا 500 دلار است که برابر با 180.000 تا 1.500.000 تومان است.